Саха сирин бастакы бэрэсэдьиэнэ Михаил Николаев 1996 сыллаах анал уурааҕынан, олунньу 13 күнэ – төрүт тыл уонна сурук-бичик күнүнэн биллэриллэн турар. Итинэн сиэттэрэн бу күн, Саха сирэ бүттүүнэ “Ийэ тыл” декаданы көтүппэккэ тэрийэн ыытар. Онуоха Чурапчы улууһугар “Уран тыл” араатардар күрэхтэрэ, саха лингвист учуонайа, сахалыы букубаар бастакы ааптара Семен Андреевич Новгородов төрөөбүт сиригэр, номнуо 12-с төгүлүн ыытыллар.

“Семен Новгородов төрөөбүт-үөскээбит сирэ Болтоҥо – Чурапчы улууһун биир саамай баай устуоруйалаах, кырдьаҕас нэһилиэктэриттэн биирдэстэрэ буолар. Манна Улуу Кудаҥсаттан саҕалаан, саха норуотугар үгүс үтүөнү оҥорбут чулуу дьон төрөөн-үөскээн ааспыт түөлбэлэрэ.

Биһиги нэһилиэк олохтоохторо үлэбитин барытын үтүө дьоммутун үйэтитиигэ аныыбыт. Ол курдук, нэһилиэкпитигэр киирии ааркабыт арыллыбыт кинигэтигэр Семен Новгородов латыынныы алпаабытынан бар дьонугар суруйбут кэс тыллара кэрэҕэ-сырдыкка кынаттыыллар. Төрөөбүт алааһыгар Чуораайыттаҕа туруоруллубут өйдөбүнньүк мэҥэ таас ураты философията үгүс дьон сэҥээриитин ылар.

Семен Андреевиһы үйэтитэн, “Лингвист” (киинэ ааптара Алексей Амбросьев-Сиэн Мунду) уһулларыгар биһиги нэһилиэк дьоно, оҕолоро дьиэ кэргэнин, оҕо сааһын көрдөрөр түгэҥҥэ уһуллубуттара – биһиги киэн туттуубут”, – диэн нэһилиэк баһылыга Варвара Макарова, Чуораайытта алааһыгар Сэмэн Новгородов бүүһүгэр сибэкки дьөрбөтүн уураары туран тыл эттэ.

Мустубут дьон бука бары, сүдү киһибитин кэриэстээн, алааска туруоруллубут мэҥэ тааска тиийэн, ол тула үстэ эргийэн, баҕа санаалара туоларын туһугар тааска бэлиэтэммит хайаҕас курдат, алааһы сирийэ көрдүлэр.

Үөрүүлээх чаас арыллыан иннинэ кыттааччылар төбүрүөннээн оһуохай тылын эттилэр. Күрэхтэһии үөрүүлээх чааһыгар улуус дьаһалтатын социальнай үлэҕэ салаатын начаалынньыга Мария Заболоцкая, улуус дьаһалтатын ыччаты кытары үлэҕэ исписэлииһэ Анастасия Спиридонова, улуус үөрэҕин салаатыттан Дмитрий Илларионов, Степан Макаров аатынан Чурапчы гимназиятын дириэктэрэ Юрий Слепцов кыттыыны ыллылар.

“Бу тэрээһиммит биһиги нэһилиэккэ 2009 сыллаахха бастакытын ыытыллыбыта. Оччолорго улуус ыччаты кытары үлэҕэ исписэлииһэ Николай Дьяконов өйөбүлүнэн бу хамсааһыны саҕалаабыппыт. Маҥнай улуус, оттон илин эҥэр, ол кэннэ өрөспүүбүлүкэ таһымыгар тиийэ үрдээн ыытылларыттан олуһун диэн үөрэбит. Кыттааччы ахсаана сылтан сыл аайы үксээн иһэр. Түгэнинэн туһанан бу тэрээһини салгыы ыыта, тэрийэ сылдьар дьоммутугар дириҥ махталбытын тиэрдэбит”, – диэн бу бырайыак ааптара, СӨ Ыччакка бэлиитикэтин туйгуна, олохтоох ааптар Николанна Бушуева-Арчылаана Чараҥ кэпсиир.

Аҕыйах сылтан бэттэх “Уран тыл” күрэххэ эдэр ыччат эрэ буолбакка, оскуола үөрэнээччилэрэ эмиэ кыттар буоллулар. Быйылгы сылга 30-ча күрэхтэһээччи араатардар, уус-уран хоһоон ааҕыытыгар икки бөлөҕүнэн арахсан бэлэмнэнэн кэлбит тиэмэлэригэр кыттан эрэллэр.

Сэмэн Жендринскэй.