Соловьёв нэһилиэгэр Дмитрий Васильев аатынан норуот айымньытын сынньалаҥ дьиэтигэр Мырылаттан төрүттээх Варвара Платоновна Семёнова-Байбаралаах Балбаара “Көтүөм этэ күөрэччи, Көҥүл ырыа алгыстаах” диэн кинигэтин сүрэхтэниитэ буолла.
Үрдүк Тэйэр хайа тэллэҕэр, Амма кэрэ биэрэгэр, сардааналаах хочолордоох Мырыла нэһилиэгэр Варя оҕо сааһа ааһан, кэрэ айылҕа туонатыгар күөрчэхтии көччүйэн улааппыт кыыс хоһоон алыптаах иэйиитигэр ылларбыта. 2014 сылтан саҕалаан бастакы хоһооннорун суруйан барбыта. Билигин “Айар Майа” түмсүү, “Мырыла айар түмсүүтэ”, Чурапчы литэрэтииринэй түмсүүтүн чилиэнэ Майаҕа олорор. Хоһоонноро “Хоһоон хонуута”, “Сандал саас”, “Суугунаа, Чурапчым чараҥа”, “Мырыла айар түһүлгэтэ” хомуурунньуктарга бэчээттэммиттэрэ. “Эркээйи”, “Сайдам Майа”, “Саҥа олох” Мэҥэ Хаҥалас улууһун хаһыаттарыгар тахсыбыттара. Идэтинэн – парикмахер. Икки оҕолоох. Итэҕэл балаҕанын түмсүүтүн арчыһыта. Кылынан өрүүнэн, эмтээх оттору хомуйуунан дьарыгырар.
Чурапчы литэрэтииринэй түмсүүтүн чилиэнэ, СР Үөрэҕириитин туйгуна Аана Кыыһа-Наталья Сергеева кэпсииринэн, Байбаралаах Балбаара бастакы кинигэтин сүрэхтэниитигэр элбэх киһи тоҕуоруста: “Майа нэһилиэгиттэн Итэҕэл балаҕанын үлэһиттэрэ кэлэн мустубут дьону-сэргэни арчылаан, алгыстаан, дьон кутун-сүрүн көтөҕөн, барыбытын биир ситимҥэ киллэрэн, бары олус айымньылаахтык үлэбитин саҕалаатыбыт, санаабытын үллэһиннибит. Барыларын сиһилии билиһиннэрэр буоллахха, Климентова Анна Иннокентьевна – алгысчыт АйТыына, РФ суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, нуучча тылын учуутала,билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. Саввина Ньургуяна Алексеевна – Итэҕэл балаҕанын түмсүүтүн чилиэнэ, уһуйулла сылдьар эмчит, Нестеров Павел Андреевич – ЧГИФКиС студена, тренер, арчыһыт, Баишева Марелла Афанасьевна- улуустааҕы “Эркээйи” хаһыат корреспондена, сурутуу үлэһитэ, Афонскай Спартак Петрович, кэргэнэ Лина Макаровна – Итэҕэл балаҕанын көҥүл түмсүүтүн төрүттээбит 10 оҕолоох дьиэ кэргэн. Биһиги кыыспытын, Варвара Платоновнаны, айар талаанын олус сэргээн, ытыс үрдүгэр илдьэ сылдьалларыттан дойдубут дьоно олус үөрдүбүт, махтанныбыт.
Чурапчы айар литэрэтииринэй түмсүүтүттэн бэһиэ буолан киирэн кыыспыт үөрүүтүн тэҥҥэ үллэһиннибит. Ол курдук, Полина Семёновна Игнатьева-Намыына, Анна Дмитриевна Барашкова- Айылҕаана, Николанна Николаевна Бушуева-Арчылаана Чараҥ, Егор Михайлович Пермяков, Наталья Егоровна Сергеева-Аана Кыыһа буолан, олус талааннаах, уус– уран тылы чахчы да баһылаабыт, санаатын төрөөбүт тапталлаах сахабыт сайаҕас тылынан сайа этэр дьүөгэбит бастакы кинигэтин олус үрдүктүк сыаналаатыбыт, үөрүүтүн тэҥҥэ үллэһиннибит. Инникитин даҕаны сытыы бөрүөтэ сыппаабакка, дьонун-сэргэтин кэрэ айымньыларынан күндүлүү, үөрдэ туруо диэн бигэ эрэллээхпит.
Байбаралаах Балбаара дойдутун сириттэн санааларын олус бэргэнник нуучча тылын учуутала Мария Петровна Павлова, история учуутала Иннокентий Иннокентьевич Собакин, Дмитрий Никитич Собакин, олохтоох музей салайааччыта, бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Ноябрина Петровна, аҕалара Платон Михайлович Егоров, кинилэр чугас аймахтара баҕа санааларын үллэһиннилэр, инникитин Байбаралаах Балбаара айар дьоҕура өссө аһыллан элбэх айымньыны суруйарыгар баҕардылар.
Кыра кыратык кылгастык ырытан көрөр буоллахха, Балбаара “Айар Майа” литэрэтииринэй түмсүүгэ бииргэ алтыһар, үлэлэһэр дьонун- Елизавета Попова-Бааттаах Кырата, Анна Климентова ырытыыларын ылан көрүөҕүҥ. Балбаара хоһоонноро – үрүҥ хоһооннор. Суруллар хоһоон форматыгар киирэн, онон хааччахтана сатаабат. Дууһаттан тахсар иэйиини кэмигэр тутан ылан тиһэр. Ол эрээри дьиэ иһинэн-таһынан туттуллар мээнэ тыллар тиһиллибэттэр. Кини хоһоонноругар тылга болҕомто уурара көстөр. Чуу…Чуҥкугуон…Чуумпутуон…Чуҥкунуур чуумпу Чыҥкыныы чылырдыыр, Чабырҕайы чапчыйар, Чэчэгэйи чэрдитэр, Чөҥөрө чүөмпэлиир, Чөмчөтө чөкөтөр, Чыгдаан чысхаанныыр, Чырбата чэҥкээйилиир. Чоочугуруу чуочаҥнатар, Чорото чоҥкутар…Чуумпутуон. Чуҥкугуон. Чуу…
Аны “А”- ны сааһылаан, 20 строкалаах “Аар тайҕам быыһыгар”, ат туһунан 13 строканы биир тыынынан аттаран таһаарбыта сөхтөрөр. Манна туруору аллитерация чаҕылхай көстүүтэ.
Балбаара хоһоонноро тылынан эрэ баай буолбатах. Этэр этиитэ эридьиэһин, көрүҥэ арааһын хоһоонноруттан булуоххут. “Өрбөххө сууламмыт кыракый киһичээн” Аҕа дойду сэриитигэр тыыл олоҕо, аһынар тыллары аныыр айылҕа көҥүл кыылыгар ийэ бөрөҕө.
Төрүт үгэстэрбититтэн туораабыппыт, умнууга хаалларан эрэрбитин үгүс хоһоонугар холбуур. Ол эрээри хайаан да үгэстэрбитин сөргүтэн, бэйэҕэ иҥэриниэхтээхпитигэр эрэли кытта “Долбуур үөһэ муннугар”, ” Алгыс ананыы”, “Кэннини хайыһан көрүнэн” хоһооннорго аныыр.
Кини хоһоонноро ис дириҥнэр, киһи уйулҕатын туругун мындырдык хоһуйаллар. Киһи – санаа хамначчыта, ол санааларгын сатаан салайар эрэ буоллаххына, олохтон салгыбакка, сырдыкка-кэрэҕэ тардыһан, мөкүттэн-мараттан арахсар кыахтааххын, киһилии сиэрдээх буоларга киһи бэйэтэ эрэ үлэлэннэҕинэ, хараҥатын ылҕанар эрэ буоллаҕына, олоххо сырдыгынан олорор кыахтааҕын кэпсииллэр Байбаралаах Балбаара хоһоонноро.
Ити курдук, олус истиҥ эйгэлээх, баай ис хоһоонноох айар түмсүү киэһэтэ айымньылаахтык үлэтин түмүктээтэ. Биэчэри ырыанан-тойугунан киэргэтэн Леонид Собакин сэргэхситтэ. Тэрийэн, иилээн-саҕалаан ыыппыт Мырыла айар түмсүүтүгэр, норуот айымньытын дьиэтин үлэһиттэригэр, оскуола кэлэктиибигэр, нэһилиэк дьонугар-сэргэтигэр тэрийээччилэр дириҥ махталларын тиэрдэллэр. «Байбаралаах Балбаараҕа инникитин өссө даҕаны үрдүктэн үрдүк чыпчааллары, саҥаттан саҥа саҕахтары, саха алмааһыныы кытаанах доруобуйаны, күндү кыыспытыгар уонна кини чугас уруу хаан дьонугар бары кэрэни, уйгуну-быйаҥы, дьолу-соргуну баҕара хаалабыт», – түмсүү чилиэнэ, СР Үөрэҕириитин туйгуна Аана Кыыһа-Наталья Сергеева санаатын этэр.
“Саҥа олох” хаһыат.